Alles over de uitvoeringslijnen

Waardenvolle Landbouw staat centraal in het Kwaliteitsbeeld. Landbouw kan aan veel waarden die belangrijk zijn voor de samenleving bijdragen. Nieuwe waarden in de samenleving maken veranderingen in de landbouw nodig. Het resultaat is een landbouw waar Nederland (opnieuw) trots op kan zijn en waar ondernemers en werknemers met veel plezier in werken. 

Noord-Nederland is dé regio om voorop te lopen in de transitie: het moet, het kan en we willen. We hebben letterlijk de ruimte en hoogopgeleide ondernemers die al veel stappen zetten in natuurinclusief en kringloop boeren. We werken en denken vanuit die ruimte (grond, water) en de waarden/functies die de ruimte in Noord-Nederland kan hebben voor de samenleving. We werken in Noord-Nederland effectief samen. 

Landbouw in Noord-Nederland zorgt in 2050 voor Top-Voedsel uit een Rijk Landschap.

Daarmee draagt de landbouw sterk bij aan ecologische, sociale en economische waarden (zie afbeelding). De route daarheen vraagt actie van alle partijen in de agrofoodsector en het landelijk gebied. Deze notitie geeft aan welke acties nu urgent zijn, dat wil zeggen in de eerste twee jaar gerealiseerd moeten worden.

Werken vanuit en aan nieuwe waarden kost tijd. Overal in de landbouw zijn de nieuwe waarden nu al zichtbaar. Op een andere manier naar de werkelijkheid en de waarden kijken, aandacht besteden aan nieuwe wegen, nieuwe verbindingen leggen, helpt alle betrokkenen om te werken aan netto positieve landbouw. 

Nu is het tijd om gestructureerd en structureel te werken aan de opgaven. 

Iedere organisatie, boer en bedrijf staat voor de vraag: welke waarden zijn belangrijk voor de samenleving en hoe kan ik daaraan bijdragen. De tweede vraag die opkomt is dan: welke veranderopgave heeft mijn organisatie/bedrijf/boerderij? Het antwoord kan ook zijn dat er geen mogelijkheid is om mee te gaan in de benodigde verandering.

In twee jaar tijd kunnen we de opgaven met elkaar tot wasdom brengen. De opgaven kennen vanzelfsprekend veel interactie. De samenhang zal dan ook steeds aandacht vragen. De AgroAgenda is het platform om de samenhang en voortgang te bewaken. We zullen ieder halfjaar de voortgang bespreken en toetsen of er voldoende voortgang en samenhang in de acties is. Ieder jaar zal worden nagegaan wat er is gedaan, welk effect dat heeft, waar bijstelling nodig is en welke acties nodig zijn. 

Actie: Leren van experimenten. Meezoeken naar oplossingen voor knelpunten. Ondersteunen initiatiefnemers die te maken krijgen met knelpunten zowel in de pioniersfase als bij de verbreding, verdieping.

Voortdurend agenderen van knelpunten en successen uit de experimenten bij de partijen die verantwoordelijk zijn.

Actiehouder: AgroAgenda

Update april 2025: Het project CAN-DO-IT project (Circular Agriculture in North-Netherlands: Daring scenarios and Interlinked Transformation) is inmiddels afgerond.

In het rapport ‘Bewegen naar een meer circulair en rechtvaardig voedselsysteem - lessen uit Noord-Nederland’ is beschreven wat de belangrijkste bevindingen en overkoepelende inzichten van het project zijn en de implicaties hiervan voor de transitie naar een meer circulair en rechtvaardig voedselsysteem in Noord-Nederland. In het CAN-DO-IT project staat het concept kringlooplandbouw centraal. Hoewel kringlooplandbouw veelal wordt uitgelegd als het streven naar het sluiten van kringlopen van nutriënten, reduceren van emissies en beperken van verliezen, vraagt een dergelijke omslag meer dan alleen kleine aanpassingen van het huidige systeem. Het vraagt onder meer veranderingen in de manier waarop de huidige landbouw en het voedselsysteem zijn ingericht, zoals het dominante streven naar kostprijsverlaging, productieverhoging, machtposities in de keten, verdienmodellen en overheidsbeleid. In het project is daarom kringlooplandbouw in de context van de bredere en lopende transformatie naar een meer circulair voedselsysteem onderzocht. De onderzoekers maakten daarbij gebruik van een ‘small-wins’ benadering die gericht is op relatief kleine, maar diepgaande veranderingen met betekenisvolle resultaten waarmee actoren barrières hebben overwonnen. Meer informatie, zie: CAN-DO-IT - kringlooplandbouw in Noord-Nederland

Daarnaast komen we als begeleidend team van de AgroAgenda Noord-Nederland elke twee donderdagmiddag van de maand samen waar boeren in Noord-Nederland langs kunnen komen voor een spiegelgesprek. We kijken naar wat wel kan en faciliteren samenwerking bij experimenten op boerderijniveau. Contact loopt via Jan Klink (klink@agroagendann.nl) en/of Jakoba Stephanus (stephanus@agroagendann.nl).

Actie: Binnen twee jaar is er een lange termijn systeem operationeel waar individuele ondernemers en groepen ondernemers (in een gebied bijvoorbeeld) terecht kunnen.

Actiehouder (voorlopig): AgroAgenda. 

Update april 2025: Inmiddels is sinds maart 2025 BoerenPerspectief operationeel. De toekomst van veel agrarische bedrijven en hun omgeving brengt grote keuzes en uitdagingen met zich mee. BoerenPerspectief biedt kosteloos een klankbord en de ondersteuning om samen met een procesbegeleider tot een helder en haalbaar toekomstperspectief voor het bedrijf te komen. We gunnen het elke boer en tuinder, ook degenen die al een strategie hebben, om een tweede paar ogen naar hun plannen te laten kijken. Het is dus voor alle boeren en tuinders in Noord Nederland.

De ondernemer wordt na aanmelding op basis van de vraag gekoppeld aan een vaste procesbegeleider, die begeleiding biedt bij het verkennen van kansen, het toetsen van ambities en het maken van realistische keuzes. Dit gebeurt volledig vertrouwelijk, onafhankelijk en zonder commerciële of overheidsinvloed.

In elke provincie is inmiddels een knooppunt opgezet, waar boeren zich kunnen melden met hun uitdaging of hulpvraag. Deze knooppunten worden gedragen door de bestaande netwerken in de sector. Kartrekkers zijn onder meer de agrarische collectieven, LTO Noord en verschillende regionale gebiedspartijen. Dankzij financiële steun van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur kunnen boeren en tuinders rekenen op kosteloze en onafhankelijke begeleiding. Mocht een situatie daarom vragen, dan wordt binnen het brede netwerk van BoerenPerspectief een koppeling gemaakt met relevante experts.

Voor wie grootse uitbreidingsplannen heeft, het roer om wil gooien naar natuurinclusieve bedrijfsvoering, nadenkt over stoppen of alles daar tussenin. Onafhankelijk agrarisch ondernemersadvies. Dat is BoerenPerspectief. Geïnteresseerde boeren en tuinders die zich willen aanmelden of meer willen weten over de werkwijze en het aanbod van BoerenPerspectief kunnen terecht bij de provinciale knooppunten. De provinciale coördinatoren zijn: Maarten Vrolijk, knooppunt Groningen (Home - BoerenPerspectief Groningen); Martine Hijlkema, knooppunt Fryslan (Home - BoerenPerspectief Fryslan); Sebastiaan Gaikema, knooppunt Drenthe (Home - BoerenPerspectief Drenthe);.

Actie: Verdiepen dialoog tussen boeren en omgeving over ‘vermarkten’ van waarden

Actiehouder: AgroAgenda ism onderwijs (MBO, HBO en universiteiten)

Update april 2025: Met de groen onderwijsinstellingen in Noord-Nederland, zoals DCTerra en Van Hall Larenstein en de provincie Groningen en de Rabobank organiseren we op 17 oktober 2025 in Groningen de Hackathon Noord Nederland: Ontwerp de Boerderij van de Toekomst. Het doel is om innovatieve en duurzame ideeën te ontwikkelen voor de boerderij van de toekomst, waarbij thema’s zoals natuurinclusieve / regeneratieve landbouw, technologie, True Value Language, circulariteit en sociale innovatie centraal staan. De hackathon stimuleert samenwerking tussen studenten, boeren en experts en draagt bij aan de visie en doelstellingen van de AgroAgenda Noord Nederland met al haar partners uit het groene domein. Contact loopt via Jan Klink (klink@agroagendann.nl) en/of Jakoba Stephanus (stephanus@agroagendann.nl).

Actie: Kaders stellen vanuit de overheid in de tijd, actief omarmen en faciliteren van initiatieven van grondgebruikers die bij kunnen dragen aan het realiseren van de publieke doelen? Actiehouder provincie ondersteunen grondgebruikers in realisatie van de doelen binnen de kaders.  Actiehouder: provincies (kaders) en alle grondgebruikers/boeren (doelen)

Update april 2025: Inmiddels heeft het ministerie van LVVN besloten om op een andere manier om te gaan met de integrale gebiedsaanpak voor het landelijk gebied. Focus is nu juist meer vanuit de gebieden zelf. Op de voorjaarsnetwerkbijeenkomst van de AgroAgenda van 4 april 2025 hebben we via een deelsessie hier specifiek over gesproken. Albert van Burgsteden (gebiedsmakelaar en rentmeester) gaf een deelsessie getiteld: Boer blijven met een overheid die faciliteert. De toekomst van het platteland staat namelijk onder druk. Hoe zorgen we ervoor dat boeren perspectief behouden, terwijl de overheid werkt met grote opgaven? Albert van Burgsteden heeft de praktijk van Gebiedsaanbod Veenhuizen toegelicht. Zie ook: ‘Ik wilde heel graag weten of het land niet verzuipt’

Actie: Gesprek met universiteiten en HBO’s over de manier waarop zij boeren en keten kunnen ondersteunen op weg naar waardenvolle landbouw

Actiehouder: Universiteit van het Noorden

Update april 2025: Agro Parel Noord-Nederland is een samenwerkingsverband van de primaire sector (zowel akkerbouw als veehouderij), agribusiness, kennis- & onderwijsinstellingen, terreinbeheerders en milieufrederaties. De focus ligt op het ontwikkelen en praktijkrijp maken van innovatieve landbouwpraktijken die bijdragen aan het behalen van overheids- en gebiedsdoelen. Dit gebeurt sectorbreed, met een cruciale rol voor agrarische ondernemers in zowel akkerbouw als veehouderij. Samenwerkingen tussen agrariërs en organisaties zoals agrarische collectieven, LTO, Agricycling, PavexEcolana en PavexDrenthe, evenals de samenwerking tussen akkerbouw en melkveehouderij in Noord-Nederland, bieden veel perspectief voor het realiseren van deze doelen. De centrale thema's zijn gezonde bodems, klimaatadaptatie en -mitigatie, en circulariteit. Hiermee kunnen belangrijke stappen gezet worden in het realiseren van gebieds- en beleidsdoelstellingen en het versterken van een toekomstbestendige landbouw met bijbehorend verdienvermogen. Door intensieve samenwerking tussen vijf hoofdexperimenteerlocaties, boerenpraktijklocaties en het netwerk AgroAgenda Noord-Nederland bouwen we aan een dynamische kennisinfrastructuur. Met onderzoek-, demo- en praktijkbedrijven als bezoeklocaties bevorderen we de efficiënte uitwisseling van (wetenschappelijke) kennis tussen alle belangrijke stakeholders. Dit voorstel omvat 13 experimenten die in jaar 1 starten. In vervolgjaren worden experimenten, locaties en thema’s toegevoegd. We bouwen een GROEIPAREL met financieringsbronnen, waarbij we wetenschappelijke en praktijkkennis en innovatieve oplossingen bundelen in gereedschapskisten voor agrariërs, beleidsmakers en studenten. Begin maart 2025 is de aanvraag bij RVO ingediend.

Actie 1: Bewustwording van rol keten in transitie, onder ogen zien dilemma’s, eigen opgaven, ontwikkeling productie. 

Actiehouder: Ketenpartijen gefaciliteerd door AgroAgenda

Update april 2025: Op 19 en 20 maart heeft een afvaardiging van de AgroAgenda Noord Nederland Niedersachsen (Duitsland) bezocht. In dit bezoek stonden korte ketens en kansen via het Waddenlabel centraal. Het Katalysatorteam van de AgroAgenda Noord Nederland heeft in samenwerking met de Nederlandse Ambassade in Berlijn een werkbezoek afgelegd aan de kustregio van de Duitse deelstaat Niedersachsen. Doel van deze reis was het verkennen van mogelijkheden om producten uit de Nederlands-Duitse (en ook Deense) Waddenregio sterker te positioneren in de markt en de kansen van een Waddenlabel te onderzoeken. Dit label kan bijdragen aan de herkenbaarheid en waardering van regionale producten, zowel bij consumenten als binnen de retail. Ook kan het bijdragen aan het beter verdienmodel voor de boer.

Actie: Verdeling verantwoordelijkheden en rollen beschrijven en vastleggen, verantwoording van besteding publieke middelen beschrijven, wet- en regelgeving herontwerpen, rol kennis organiseren, optreden als marktmeester voor nieuwe producten en diensten. 

Actiehouder: Overheden en regionale grondgebruikers (boeren, TBO’s), AgroAgenda vanuit status experimenteergebied

Update april 2025: In november 2024 heeft de stuurgroep de governance van de AgroAgenda Noord-Nederland vastgesteld. De AgroAgenda is al ruim 10 jaar een netwerkorganisatie om een vitaal platteland, een vitale natuur en een florerende boerensector in Noord-Nederland te bevorderen. Een provinciaal grensoverschrijdend experimenteergebied met samenwerking van partners uit het gehele landelijke gebied en de keten, maakt de AgroAgenda uniek. Het is juist geen vereiste om tot één gezamenlijk antwoord op de vele verschillende uitdagingen te komen, maar met elkaar in gesprek te blijven gaan. Hierbij is ons kwaliteitsbeeld het uitgangspunt en tegelijk een dynamisch beeld richting de toekomst die we met elkaar kunnen bijstellen en/of meer kunnen concretiseren. Gelet op de vele transities voor de landbouw en het landelijk gebied, kan de AgroAgenda hier een positieve bijdrage aan leveren. Meer informatie: Jan Klink (klink@agroagendann.nl).